सुगम्य भारत अभियान / Sugamya Bharat Abhiyan
हि मोहीम ऍक्सेसिबल इंडिया मोहीम म्हणूनही ओळखले जाते, हा सामाजिक न्याय आणि सक्षमीकरण मंत्रालयाच्या अपंग माणसांना सक्षमीकरण विभाग (DEPwD) द्वारे ३ डिसेंबर २०१५ रोजी सुरू केलेला देशव्यापी उपक्रम आहे. या मोहिमेचे उद्दिष्ट तीन महत्त्वाच्या क्षेत्रात अपंग माणसांना सार्वत्रिक सुलभता प्रदान करणे आहे जसे कि तयार केलेले वातावरण, वाहतूक व्यवस्था आणि माहिती व संप्रेषण परिसंस्था.
ही मोहीम UN कन्व्हेन्शन ऑन द राइट्स ऑफ पर्सन विथ डिसॅबिलिटीज (UNCRPD) च्या तत्त्वांवर आधारित आहे, ज्याला भारताने २००७ मध्ये मान्यता दिली होती. हे अधिवेशन सही करणाऱ्या देशांना अपंग व्यक्तींना आणि सार्वजनिक सुविधांमध्ये समान प्रवेश नक्की करण्यास बांधील आहे. हि मोहीम अपंग व्यक्ती (समान संधी, हक्कांचे संरक्षण आणि पूर्ण सहभाग) कायदा १९९५ सोबत देखील संरेखित करते, जे अपंग माणसांसाठी वाहतूक, रस्ते आणि तयार केलेल्या पर्यावरणामध्ये भेदभाव न करणे अनिवार्य करते.
पीएम मित्र योजना २०२३ अर्ज
मोहिमेने जून २०२२ पर्यंत विविध क्षेत्रांमध्ये प्रवेशयोग्यता साध्य करण्यासाठी विशिष्ट लक्ष्ये आणि टाइमलाइन निश्चित केल्या आहेत. काही प्रमुख लक्ष्ये खालीलप्रमाणे:
- कमीत कमी २५-५० सर्वात महत्त्वाच्या सरकारी इमारतींचे प्रवेशयोग्यता ऑडिट करणे आणि जून २०२२ पर्यंत निवडलेल्या ५० शहरांमध्ये त्यांचे पूर्णपणे प्रवेशयोग्य इमारतींमध्ये रूपांतर करणे.
- राष्ट्रीय राजधानीच्या सर्व सरकारी इमारतींपैकी ५०% आणि सर्व राज्यांच्या राजधान्यांचे जून २०२२ पर्यंत पूर्णपणे प्रवेशयोग्य इमारतींमध्ये रूपांतर करणे.
- ५०% सरकारी इमारतींचे ऑडिट करणे आणि त्यांना जून २०२२ पर्यंत सर्व राज्यांमधील १० सर्वात महत्त्वाच्या शहरे/नगरांमधील पूर्णपणे प्रवेशयोग्य इमारतींमध्ये रूपांतरित करणे.
- जून २०२२ पर्यंत प्रवेशयोग्य विमानतळ, रेल्वे स्थानके, सार्वजनिक वाहतूक बसेस, मेट्रो रेल्वे आणि टॅक्सी यांचे प्रमाण वाढवणे.
- केंद्रीय आणि राज्य सरकारांद्वारे जारी केलेल्या सर्व सार्वजनिक दस्तऐवजांपैकी किमान ५०% अपंग व्यक्तींसाठी जून २०२२ पर्यंत प्रवेशयोग्य बनवणे.
- सर्व सार्वजनिक वेबसाइट्स आणि वेब पोर्टल्सपैकी किमान ५०% वेब सामग्री प्रवेशयोग्यता मार्गदर्शक तत्त्वे (WCAG) २.० हे जून २०२२ पर्यंत AA पातळीसह सुसंगत बनवणे.
- जून २०२२ पर्यंत कॅप्शनिंग किंवा सांकेतिक भाषेचा अर्थ प्रदान करून सर्व सार्वजनिक दूरदर्शन कार्यक्रमांपैकी किमान २५% श्रवणक्षमता असलेल्या व्यक्तींसाठी प्रवेशयोग्य बनवणे.
या मोहिमेने अपंग व्यक्तींच्या सुलभता आणि सक्षमीकरणाला प्रोत्साहन देण्यासाठी विविध उपक्रम आणि योजना सुरू केल्या आहेत. यापैकी खाली काही आहेत:
- सुगम्य पुस्तकालय: मुद्रित अक्षमता असलेल्या व्यक्तींसाठी एक ऑनलाइन लायब्ररी जी विविध भाषा आणि स्वरूपातील अर्धा दशलक्षाहून अधिक पुस्तकांमध्ये प्रवेश प्रदान करते.
- सुगम्य भारत ॲप: एक मोबाइल ॲप जे वापरकर्त्यांना सार्वजनिक ठिकाणी प्रवेशयोग्यता-संबंधित समस्यांची तक्रार करण्यास अनुमती देते आणि संपूर्ण भारतातील प्रवेशयोग्य ठिकाणांची माहिती देखील प्रदान करते.
- सुगम्य शिक्षा: एक योजना जी शाळांना त्यांच्या पायाभूत सुविधा आणि अभ्यासक्रम अपंग मुलांसाठी प्रवेशयोग्य बनवण्यासाठी आर्थिक सहाय्य प्रदान करते.
- सुगम्य सामाजिक सुरक्षा पेन्शन योजना: दारिद्र्यरेषेखालील आणि उत्पन्नाचा कोणताही अन्य स्रोत नसलेल्या दिव्यांग व्यक्तींना मासिक पेन्शन प्रदान करणारी योजना.
- सुगम्य स्वावलंबन: एक योजना जी अपंग व्यक्तींना कौशल्य विकास प्रशिक्षण आणि स्वयंरोजगाराच्या संधी प्रदान करते.
या मोहिमेमध्ये प्रवेशयोग्यता आणि अपंगत्व अधिकारांबद्दल जागरूकता आणि संवेदनशीलता निर्माण करण्यासाठी नागरी समाज संस्था, कॉर्पोरेट क्षेत्र, मीडिया, सेलिब्रेटी, ह्यांसारख्या विविध भागधारकांसह देखील भागीदारी केली आहे. अमिताभ बच्चन, सचिन तेंडुलकर, दीपिका पदुकोण, हे सर्व या मोहिमेचे काही उल्लेखनीय राजदूत आहेत.
सुगम्य भारत अभियान ही एक दूरदर्शी आणि महत्त्वाकांक्षी मोहीम आहे ज्याचा उद्देश भारताला अपंग माणसांसाठी अधिक समावेशक आणि प्रवेशयोग्य देश बनवणे आहे. या मोहिमेने आपले लक्ष्य साध्य करण्यात लक्षणीय प्रगती केली आहे आणि विविध राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय व्यासपीठांवरून प्रशंसा प्राप्त केली आहे. या मोहिमेद्वारे भारतातील लाखो अपंग माणसांच्या जीवनात सकारात्मक बदल घडवून आणण्याची अपेक्षा आहे आणि त्यांना जीवनाच्या सर्व गोष्टींमध्ये सहभागी होऊन स्वतंत्रपणे जगता येईल.